Literatura:
"Motyle dzienne" M.Sielezniew, I. Dziekańska, s.240
"Motyle dzienne Polski" J. Buszko, J. Masłowski, wyd.II, s.153
"Atlas motyli", J. Twardowski, K. Twardowska, s.79
"Motyle dzienne Polski. Atlas bionomii", A. Warecki, nr 104

Internet:
Wikipedia
lepidoptera.eu
Insektarium
baza.biomap.pl
Świat Makro

Mały, ale wariat - a to dopiero początek zalet naszego dzisiejszego bohatera. Gotowi? Po pierwsze: najmniejsza krajowa rusałka (RS=28-34mm). Po drugie: absolutnie spektakularny dymorfizm sezonowy - tak niesamowity, że forma wiosenna imago (upraszczając: jasna, ceglastobrązowa plus czarne plamki) i letnia (czarna z białą przepaską) długo uznawane były za osobne gatunki motyli. Co ciekawe, od spodu u obu form obserwujemy typowy dla gatunku wzór w kratkę, przypominający stylizowaną mapę. Stąd zresztą polska nazwa motyla: rusałka kratkowiec (czasem: kratnik), stąd nazwy angielskie (Map), niemieckie (Landkärtchen) i francuskie (Carte géographique). O łacińskiej - Araschnia levana - jeszcze wam opowiem, obiecuję!

Tymczasem jaja. Gąsienice motyla żywią się pokrzywami, więc nasz kratkowiec składa jaja na pokrzywach. Niby nic nowego (inne rusałki też lubią pokrzywy), ale jaja układane są w... kolumnach. Jedno na drugim, kilka-kilkanaście na kolumnie, pod spodem liścia. Taki układ ma naśladować wyglądem kwiatostan pokrzywy.

Zimuje poczwarka. Nietypowo: inne popularne rusałki zimują przecież w postaci imago! (i właśnie dlatego widzimy je latające już wczesną wiosną) A skoro znów o imago, to pochylmy się jeszcze nad wspomnianym dymorfizmem sezonowym. Okazuje się, że o tej zupełnie niesamowitej różnicy w wyglądzie decyduje... długość dnia. A właściwie: hormony owadzie z grupy ekdysteroidów. Geny odpowiedzialne za uwalnianie ekdysteroidów są aktywowane przez długość dnia i temperaturę. To chyba dobre miejsce, żeby wspomnieć, że hormony owadzie można podzielić na trzy grupy: sterydy (ekdysteroidy), peptydy (hormony białkowe) oraz specyficzne hormony juwenalne. Poziom tych hormonów i balans pomiędzy nimi aktywuje/deaktywuje kolejne fazy rozwoju motyla i ma zasadniczy wpływ na życie każdej z form tego owada... I może tak to zostawmy, bo - chociaż to niezmiernie ciekawe - nie jestem biologiem: inne opracowania opowiadają o tych skomplikowanych procesach bardziej szczegółowo i niezwykle frapująco. O genach i hormonach wspominam jednak nie bez powodu: czasem, późnym latem, pojawia się trzecia (sic!) forma barwna tego motyla: kombinacja cech pierwszego i drugiego pokolenia... uff.

Zamiast rozważań biologicznych wróćmy do rozważań językowych, czyli do łacińskiej nazwy naszego motyla: Araschnia levana. Nazwa rodzaju pochodzi od greckiego słowa arachne oznaczającego pająka i odnosi się pewnie do wzoru na spodniej stronie skrzydeł (wiecie, tej wyżej wspomnianej mapy, która jednak równie dobrze może przypominać pajęczynę czy siatkę, jak np. wolą Czesi - Babočka síťkovaná). Levana to bogini mitologii rzymskiej, której "wpływom przypisywano, że nowonarodzone dziecię ojciec podnosił do góry obiecując czy dając przez to de zrozumienia że czuwać nad nim i wychowywać go będzie" (Encyklopedyja powszechna, Tom 16, Samuel Orgelbrand). Słowo levare (łac.) można też tłumaczyć jako podnosić, ulżyć, łagodzić, co z kolei odnosi się do przyrody budzącej się do życia na wiosnę.

Na koniec muszę się wytłumaczyć z tego "wariata". Obserwowaliście kiedyś zachowanie kratkowca na łące? Bez pardonu "atakuje" znacznie większe rusałki, wdaje się w powietrzne bitwy z trzykrotnie od niego większym paziem królowej, a nawet z owadami. To zresztą zasadniczo ułatwia fotopolowanie na tego motyla: obserwacja popularnego bielinka latającego nad łąką może przynieść zaskakujący wynik w postaci aktywujących się na jego przelot, ukrytych w trawie kratników... Zgodnie z literaturą, dorosłe motyle żyją podobno w koloniach i "popołudniami wykazują typową strategię wyczekiwania, zwykle w rzucających się w oczy skupiskach, które przypominają trochę tokowiska ptaków". Niestety, takiego zachowania nie udało mi się do tej pory zaobserwować ani sfotografować. Podobnie zresztą, jak letniej formy rusałki kratkowca.